Święta, święta i po świętach. To znane powiedzenie wypowiada się najczęściej wzdychając, ale okres świąteczny to również Sylwester i Nowy Rok. I to oni będą bohaterami tego artykułu. Jak zwykle spojrzymy wstecz na Polskę, jej historię i ciekawostki.
Dlaczego świętujemy ostani dzień roku?
Sprawa z Sylwestrem, jako ostatnim dniem w roku jest dość skomplikowana, trochę katastroficzna i sięga czasów rzymskich. Opowieść tę należy zacząć w 999 roku, kiedy w cesarstwie rzymskim panował strach ogromny związany z przejściem roku 999 na 1000 i z przepowiedzianym w Proroctwie Sybilli na ten moment końcem świata. Proroctwo dotyczące końca świata przerażało rzymian ogromnie, gdyż to, co miało się wydarzyć nigdy jeszcze się nie wydarzyło. Czegoż miało nie być w tym końcu świata?! Otóż, był potwór – Lewiatan – uwięziony kilkaset lat wcześcniej w podziemiach Watykanu przez papieża Sylwestra I. Niestety nie wiadomo, jak to zostało uczynione. Ale wracając do przełomu 999 i 1000 roku, kiedy to Lewiatan miał być uwolniony i też nie wiadomo w jaki sposób, co z resztą w tej historii nie jest najistotniejsze. Najważniejsze, że uwolnienie rozwścieczonej bestii będzie początkiem końca a koniec zacznie się kiedy uwoniony potwór rozedrze ziemię na pół, następnie spali ją na popiół i strąci wszystkie gwiazdy z nieba. Generalnie co tragiczniejszy szczegół może być dodany. Przerażenie ludzkości było tym większe, że jak na ironię w owym czasie na tronie papieski zasiadł nowy papież, który przybrał sobie imię Sylwestra II.
Wszystkie znaki na niebie i ziemi mówiły, że to są czasy ostateczne. Sterroryzowani Rzymianie postanowili zatem ostatnie chwile spędzić w gronie najbliższych, w oczekiwaniu aż rozpocznie się zapowiadana apokalipsa. Z nastaniem właściwej godziny … nic się nie wydarzyło, ale spietryfikowani ludzie nie potrafili otrząsnąć się z oszołomienia do czasu, gdy ktoś pierwszy się ocknął i zaczął krzyczeć, że nic się nie stało. Nagle ludzie zaczęli wybiegać na ulicę, cieszyć się, krzyczeć i świętować ten koniec świata, który nie nastąpił. Za to papież pobłogosławił miastu i światu („urbi et orbi”) na nadchodzący rok, wiek i tysiąclecie. Tak właśnie narodziły się obchody Sylwestra, który został w ten sposób nazwany ze względu na dwóch papieży, którzy w tej historii mieli swój znaczący udział.
Obchody zakończenia roku w dawnej Polsce
Wiele kultur obchodziło zakończenie starego i nadejście Nowego Roku. Huczne obchody w dawnej Polsce spotykały się najczęściej w bogatych domach, ale to to nie oznacza, że na ziemiach chłopskich nie świętowano tego dnia. Zakończenie roku było celebrowane podobnie do Wigilii Świąt Bożego Narodzenia, z tą różnicą, że nie było konieczne zachowanie postu, więc stoły uginały się od wszelkiego rodzaju pieczonych mięs i butelek z własnymi trunkami. Obchody nawiązywały także do andrzejek. W wielu domach tradycją było także, na wzór łamania się opłatkiem, łamanie się specjalnym chlebkiem, życząc sobie przy tym pomyślności i zdrowia na przyszły rok.
Przesądy i zwyczaje sylwestrowe
Nie obyło się bez prób odżegnania od siebie i rodziny negatywnych energii i problemów, które spisywano na czerwonej kartce a następnie palono. Powodzenie u płci przeciwnej miało zapewnić założenie nowej bielizny. Ważne było, aby ostatniego dnia w roku nie sprzątać domostwa, gdyż z tej przyczyny można było wymieść szczeście z domu.
Dla większej pomyślności o północy nakręcano zegary lub tuż przed północą najstarsza obecna osoba miała otworzyć okno.
Podobnie jak w andrzejki, panny lały wosk z nadzieją, że dowiedzą się czy pisane jest im rychłe zamążpójście. Młodzi chłopcy, natomiast, robili różne żarty i psikusy całej wsi, na które nikt się nie obrażał, gdyż były uważane za dobry omen.
Bale sylwestrowe
Zabawy sylwestrowe i bale to już przełom XIX i XX wieku, gdzie najpierw dostęp do nich mieli najbogatsi. Bale w 20-leciu międzywojennym należały do ówczesnej elity, która miała również swoje ulubione i modne miejsca, gdzie uwielbiała się bawić. Warto zaznaczyć, że to właśnie wtedy Nowy Rok stał się dniem wolnym od pracy, co stało się w 1924 r.
Bale w latach 20. i 30. były huczne i gromadziły śmietankę towarzyską tamtego okresu: świat kultury, polityki i wojskowych. Był to okres zmiany mody, kiedy to gorsety i długie zabudowane suknie zostały zastąpione prostszymi i bardziej kuszącymi kreacjami. Zaczęto odsłaniać nogi i dekolt. Stoły uginały się od wymyślnych potraw a na parkietach królowały modne melodie i tańce. Były to czasy, kiedy jeszcze ostatni dzień roku był dniem wróżenia i przepowiadania przyszłości, co bardzo dobrze wpisywało się w epokę fascynacji seansów spirytystycznych.
Wybuch II wojny światowej przerwał gwałtownie tę tradycję, która powróciła z impetem już w Sylwestra 1945 r.
Natomiast w czasach PRL-u bale sylwestrowe rozpowszeniły się również wśród klasy robotniczej, dla której władza chętnie organizowała różnego rodzaju rozrywki. Oprócz hoteli i restauracji również szkoły, remizy i hale widowiskowe zaczęły gościć pary na balach sylwestrowych, które były upojne, szalone, do białego rana. Choć stoły nie zapewłniały się już wykwintnymi przysmakami, o które w PRL-u było zdecydowanie trudno, to nie można było narzekać na brak fantazji w przygotowaniu różnego rodzaju zakąsek.
Z czasem rozpowszechniła się idea kameralnych Sylwestrów w domach, czyli tzw. „prywatek”, dziś zwanych „domówkami”. W mniejszym gronie, ale nie nie mniej hucznie. Oprócz tego powoli zaczęła się rozwijać idea organizowania imprez kończących stary rok na głównych placach miast. Na te imprezy są zapraszane bardziej znane i mniej znane gwiazdy, które wykonują kilka swoich największych przebojów. Tuż przed północą odbywa się wspólne odliczanie do Nowego Roku. Najbardziej hucznie obchodzone Sylewstry obecnie to „Sylwester marzeń” organizowany przez Telewizję Polską, który w tym roku odbędzie się w Zakopanem. Sylwester Polsatu odbędzie się ponownie na Stadionie Śląskim w Chorzowie.
Nowy Rok
Po takich harcach pierwszy dzień roku jest zazwyczaj dniem odpoczynku, tabletek od bólu głowy i spokoju. Często także odwiedziń u bliskich. Dominuje oferta telewizyjna oraz wystawny noworoczny obiad. Nowy rok to także dzień zmiany kalendarza na ścianie. I tu zatrzymajmy się na chwilę. A dokładnie, czy wiemy skąd się wzięły polskie nazwy kalendarzowe?
Dlaczego 1 stycznia?
Pierwszą reformę kalendarza wprowadził Juliusz Cezar, który przy pomocy astronomów opracował kalendarz zwany juliańskim, który obowiązywał do 1582 r., kiedy to zastąpił go ulepszony kalendarz zwany gregoriańskim, wprowadzony przez papieża Grzegorza XIII. To właśnie Juliusz Cezar ustanowił, że pierwszym dniem roku będzie 1 stycznia od roku DCCVIII, według rzymskiego datowania ad urbe condita, czyli od założenia Rzymu; co według naszej rachuby czasu przypada na 46 r. p.n.e. Właśnie 1 stycznia był dniem obejmowania władzy przez kolejnych konsuli a ich kadencja trwała równo rok, więc oczywistym było, że 1 stycznia stał się początkiem roku.
Skąd wzięły się polskie nazwy kalendarza?
Być może czasem zastanawialiśmy się, dlaczego w większości polskie nazwy miesięcy nie wywodzą się z łaciny a wychwycamy w nich swojskie słowiańskie brzmienie? Jedynie marzec i maj wywodzą się z łaciny, natomiast pozostałe miesiące swoje nazwy wywodzą od określonych cech, zjawisk przyrodniczych lub kalendarza agrarnego.
Styczeń
Ma podwójną etymologię. Pochodzi albo od słowa „tyki”, które w tym czasie sporządzane były przez gospodarzy albo od słowa „styk”, czyli że styka się ze sarym rokiem. W jezyku staropolskim nazywany był również tyczniem, godnikiem lub ledniem.
Luty
Pochodzi od przymiotnika srogi, mroźny, ostry, ponieważ uważano go za najzimniejszy miesiąc w roku. Miał również inne nazwy: sieczeń i strąpacz.
Marzec
Jedna z dwóch nazw łacińskich, która pochodzi od boga Marsa. Miał również staropolską nazwę brzezień, od brzóz, które budziły się po zimie i dawało to początek zbiorów soku brzozowego. Nazywał się również kazidroga od słowa kazić, czyli niszczyć i psuć.
Kwiecień
Ciekawostką jest, że kwiecień zaczyna się w ten sam dzień tygodnia, co lipiec, a także styczeń w lata przestępne. Nazwa miesiąca przywodzi na myśl kwiaty, które rozpoczynają kwitnienie. Inne nawy dawnie używane to: łżykwiat lub łudzikwiat, brzezień i dębień od nazw drzew.
Maj
Drugi miesiąc posiadający łaciński źródłosłów. Pochodzi od słowa Maius i był to miesiąc poświęcony bognini Mai. Staropolska nazwa tego miesiąca to: trawień. Maj to również określenie młodej ziemi. A legenda przekazuje, że to własnie w maju Bóg stworzył świat.
Czerwiec
Nazwa ta wywodzi się od owada czerwca polskiego. Owad ten dał również pochodzenie nazwie kolorowi czerwonemu. Z rzeczonego owadu wyrabia się czerwony barwnik (koszelina) do tkanin. Inne nazwy to: ugornik od ugorów, czyli pól uprawnych przygotowywanych w tym czasie i zok, co jest staropolskim określeniem konika polnego, uwidaczniającego się właśnie w czerwcu.
Lipiec
To statystycznie najcieplejszy miesiąc w roku. Bez trudu jego nazwę można skojarzyć z lipami. Nosił on również inne nazwy: lipień czy lipnik, również związane z lipami.
Sierpień
Kiedyś nazywany sirzpień, od sierpa, czyli dawnego narzędzi urzywanego przez rolników podczas żniw. Inne nazwy to: stojączka i stojaczka, co odnosiło się dop pozycji stojące podczas ścinania zboża.
Wrzesień
Zawdzięcza swoją nazwę kwitnącym w tym czasie wrzosom. Dawniej nazywano go równiez pajęcznik od nici babiego lata oraz jesiennik, ze względu na rozpoczynającą się jesień.
Październik
Jego nazwa ochodzi od paździerzy, czyli odpadków od lnu i konopii. Innymi używanymi dawniej nazwami, były: paździerzec, paździerzeń, pościernik i winnik, gdyż zbierano w tym czasie ostatnie winogrona.
Listopad
To nazwa o bardzo klarownej etymologii, można jedynie doprecyzować, że na liście kiedyś mówiło się listy, stąd właśnie listopad a nie liśćopad lub liściopad.
Grudzień
Ta nazwa pochodzi od grudy, czyli zamarzniętej ziemi. Miesiąc ten miał jeszcze inne nazwy: godzień od godów, czyli Bożego Narodzenia, jadwent od rozpoczynającego się adwentu lub prosień od proszenia o łaski, rozpraszających się promieni słońca na śniegu a także od zabijanego prosiaka.
Patroni roku 2023 w Polsce
Co roku Sejm specjalną uchwałą ustanawia partrona lub patronów nadchodzącego roku. Rok 2023 będzie miał ich aż siedmiu. Wybór osób patronujących danemu rokowi jest związany z rocznicą ich urodzin lub śmierci.
20 kwietnia 2023 r. przypada 150. rocznica urodzin Wojciecha Korfanego, wybitnego polityka i powstańca śląskiego.
Na 2023 r. przypada także 150. rocznica śmierci Pawła Edmunda Strzeleckiego, badacza, podróżnika, filantropa, pierwszego Polaka, który okrążył indywidualnie kulę ziemską w celach naukowych.
Nowy Rok to także 230. rocznica śmierci Aleksandra Fredry, który był najwybitniejszym polskim komediopisarzem, pamiętnikarzem, poetą oraz żołnierzem kampanii napoleońskich.
To także rok sześciedziesięciolecia śmierci Aleksandry Piłsudskiej, z domu Szczerbińskiej, małżonki Józefa Piłsudskiego, która wsławiła się jako zaangażowana działaczka niepodległościowa i społeczna, ozdnaczona za męstwo orderami Virtuti Militari, Odrodzenia Polski czy Krzyżem Niepodległości.
13 września 2023r. do dzień, w którym obchodzimy 220. rocznicę urodzin Maurycego Mochnackiego, konspiratora, dziennikarza, krytyka literackiego, pianisty, członka wielu tajnych organizacji przeciw Rosji, żołnierza Powstania Listopadowego.
W listopadzie przypada stulecie śmierci Jadwigi Zamoyskiej, współtwórczyni Fundacji Zakłady Kórnickie, patriotki i społeczniczki, służebnicy bożej, autorki spójnego systemu pedagogicznego.
Ostatnim patronem roku 2023 będzie Jerzy Nowosielski, malarz, rysownik, scenograf, pedagog, myśliciel religijny, wykonał wyposażenie i polichromie w świątyniach katolickich, grekokatolickich, prawosławnych, jednocześnie malował akty kobiece, pejzaże i formy abstrakcyjne.
Wybór osób, którym dedykowany jest dany rok wiąże się z organizacją licznych wydarzeń z wiązanych w tymi wybitnymi Polakami.
Autor: Adriana Fontanarosa
Na podstawie:
https://www.naszeszlaki.pl/archives/32903
https://ciekawostkihistoryczne.pl/2021/12/31/zabawy-sylwestrowe-sto-lat-temu/
https://histmag.org/Skad-wzial-sie-zwyczaj-swietowania-Sylwestra-23429
https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Nowy_Rok
https://powroty.gov.pl/-/skad-wziely-sie-polskie-nazwy-miesiecy
https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/komunikat.xsp?documentId=D24208AB4F97A8DDC1258887003C0CC1
