11 listopada to w historii Polski jedno z najważniejszych świąt narodowych. Ten dzień od 1918 r. jest obchodzony jako dzień odzyskania przez Polskę niepodległości, o którą nasi przodkowie walczyli przez 123 lata rozbiorów, przelewając własną krew m. in w Powstaniach Listopadowym i Styczniowym. Aż w końcu wraz ze schyłkiem Wielkiej Wojny na początku XX w. ziścił sen o wolności, za poległe pokolenia i dla przyszłych pokoleń.
Polska zniknęła całkowicie z map Europy na długie 123 lata, w 1795r. na skutek III rozbioru Polski i abdykacji ostatniego króla elekcyjnego Stanisława Augusta Poniatowskiego na rzecz Cesarskiej Rosji, na której czele stała caryca Katarzyna Wielka.
Geneza I rozbioru Rzeczpospolitej
Początki upadku państwa polskiego zaczynają się jednak w 1770 roku kiedy to wybuchła wojna rosyjsko – turecka, która wyprowadziła sprawę polską na arenę międzynarodową. Najbardziej o swoją pozycję obawiały się Prusy, które pozostawały w sojuszu z Rosją. Król pruski Fryderyk II obawiał się rozpętania konfliktu międzynarodowego oraz prób odebrania Śląska przez Austrię, sam również miał chrapkę na powiększenie swoich terytoriów. W związku z tym próbował przesunąć sprawę na swoją korzyść, promując krążący od 1769r. plan pruski hrabiego Lynara, który był praktycznie dokładnym pierwowzorem pierwszego rozbioru Polski.
W obawie przez wybuchem konfliktu rosyjsko – austriackiego, król pruski Fryderyk II i cesarz austriacki Józef II spotkali się w sierpniu 1769r. w Nysie, celem omówienia rozwiązania narastających niesnasek związanych z powodzeniami wojsk rosyjskich w Turcji. Austria z niepokojem przyglądała się temu, gdyż sama rościła sobie pretensje do niektórych tureckich prowincji, mogło to przyczynić się do nowej austriacko-rosyjskiej wojny, w której mediatorem byłyby Prusy. Jedynym wyjściem z tej sytuacji, było zajęcie ziem Rzeczypospolitej i z taką propozycją udał się do Katarzyny II, brat króla pruskiego – Henryk.
Pierwsze kroki rozbiorowe podjęła jednak Austria już w 1769 r. zajmując starostwo spiskie a następnie w 1770r. starostawa: nowotarskie, sądeckie i czorsztyńskie.
W tym samym roku doszło do kolejnego spotkania między królem Prus a cesarzem austriackim, podczas którego Józef II zgodził się wstępnie na rozbiór Polski pod warunkiem otrzymania swojej części.
W 1771r. dwór pruski prowadził w tej sprawie kolejne rozmowy z Rosją, która poraz pierwszy była skłonna na rozbiór Polski przystać. Mimo rozbieżnych poglądów i apetytów Rosji, Austrii i Prus, traktat rozbiorowy, w którym mniej więcej po równo rodzielono terytorium Rzeczypospolitej pomiędzy zaborców podpisano 5go sierpnia 1772r.
Reakcja Europy na I rozbiór Polski
Pierwszy rozbiór Polski podgrzał nastroje w Europie, Austria i Prusy zaczęły grozić kolejnymi rozbiorami, więc Rosja zaczęła naciskać Radę Regencyjną na zwołanie Sejmu celem zatwierdzenie traktatu rozbiorowego. Spotkało się to z oporem Rady Senatu, która nie chciała przyjąć traktatu, a akcja dyplomatyczna starała się oprotestować decyzje rozbiorowe. Jej działania nie przyniosły żadnego rezultatu i w efekcie żadne państwo europejskie nie wsparło Polski.
Ostatecznie traktaty rozbiorowe, mimo wewnętrznych podziałów w Sejmie, zostały przyjęte przez delegację sejmową we wrześniu 1773r., w skład osób, które zaakceptowały te decyzję wszedł król Stanisław August Poniatowski.
Polska traciła swoją pozycję już od czasów Augusta II Mocnego i pozostawała pod coraz to większymi wpływami Rosji, jednak rozbiory z 1772 r. 1773 r. i ostatni, III rozbiór Polski z 1795 r. ostatecznie przypieczętowały upadek Rzeczypospolitej.
Próby odzyskania wolności
Mimo tragicznych w konsekwencjach rozbiorów Iszej Rzeczypospolitej, duch narodowy polski nie przyjął decyzji o zmazaniu Polski z map, a próby odzyskania państwa polskiego zostały podjęte wraz z wprowadzeniem reform Sejmu Czeroletniego 1788-1792 i uchwaleniem Konstytucji, zwanej Konstytucją 3-go Maja, która była pierwszym tego typu dokumentem w Europie i drugim na świecie po Stanach Zjednoczonych. Jednak upadek Sejmu i przyłączenie się króla Poniatowskiego do Targowiczan, doprowadziło do IIgo rozbioru Polski.
Insurekcja Kościuszkowska
Pierwszym militarnym zrywem w obronie wolności, była Insurekcja Kościuszkowska, zawiązana w Krakowie w 1794 r. Pamiętna, wygrana bitwa pod Racławicami podniosła na duchu Polaków, ale nie miała większego znaczenia dla sprawy polskiej, po kolejnych bitwach pod Szczekocinami, Chełmnem, Maciejowem doszło do upadku powstania w w efekcie do IIIgo rozbioru.
Bonaparte a sprawa Polska
Koniec XVIII w. to również intensywna ekspancja francuska pod wodzą Napoleona Bonaparte, którego Polacy wiernie i oddanie wspierali, pokazując swoje męstwo i kunszt wojenny, licząc, że dzięki temu uda im się uzyskać wsparcie w odzyskaniu terytorium kraju.
Polityka to nie deklaracja miłości i nie zawsze sojusznicy mają te same same cele. Napoleon wykorzystywał Polaków do walk, a sprawę polską do trzymania w szachu zaboróców, strasząc ich odbudową państwa Polskiego. Tak naprawdę nie miał takiego zamiaru, gdyż groziłoby to dużym konfliktem wojskowym w Europie, więc w efekcie wypracowano kompromis, na mocy którego z ziem II zaboru pruskiego i III zaboru pruskiego i austriackiego stworzono Księstwo Warszawskie a pozornym jego władcą został król Saksonii Fryderyk August Wettyn. Krótko potem nowa wojna Francji z Rosją przypieczętowała upadek Napoleona, a na Kongresie Wiedeńskim w 1815 r. zlikwidowano Księstwo Warszawskie, zastępując je połączonym Unią personalną z Rosją Królestwiem Polskim, podległe Prsusom Wielkie Księstwo Poznańskie, a Kraków uzyskał status Wolnego Miasta.
Powstanie Listopadowe
W nocy z 29 na 30 listopada 1830 r. wybucha Powstanie Listopadowe, które kończy się sromotną klęską w skutek brak wiary jego przywódców w jego powodzenie i braku reakcji i wsparcia innych państw. Królestwo Polskie traci wiele ważnych przywilejów jak sejm polski czy polskie szkolnictwo wyższe, a duża część polskiej inteligencji jest zmuszona opuścić kraj, co nazwane jest Wielką Emigracją.
Powstanie Krakowskie
W 1846r. podjęto kolejną próbę odzyskania wolności, zawiązując Powstanie Krakowskie, które również kończy się klęską i doprowadza do likwidacji Rzeczpospolitej Krakowskiej, która staje się częścią Austrii.
Powstanie Styczniowe
22 lata później Polacy zawiązali największy konflikt XIX w. – Powstanie Styczniowe, w którym brało udział ok. 200 tyś. żołnierzy, doszło do około tysiąca starć, pochłonęło kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy. Również skutki upadku tego Powstania, po aresztowaniu Romualda Traugutta i innych członków Rządu Narodowego, były bardzo odczuwalne: definitywna likwidacja pozostałości autonomii Królestwa Polskiego, zmianę nazwy państwa na Królestwo Nadwiślańskie, zintensyfikowanie rusyfikacji, odebranie praw miejskich wspierających miast, zlikwidowanie Banku Polskiego, klasztorów katolickich i konfiskatę ponad 1500 majątków ziemskich.
Wybuch I wojny światowej i nowa nadzieja dla Polaków
Dopiero w 1914r., kiedy zaborcy Polski stają przeciwko sobie do wojny, Polacy mają kolejną szansę na odzyskanie niepodległości. To właśnie wtedy Józef Piłsudski uformował Pierwszą Kompanię Kadrową a następnie Legiony Polskie, które wspierały armię austriacką.
USA a sprawa polska
W tym samym czasie nieoceniona okazuje się działalność dla sprawy polskiej Ignacego Jana Paderewskiego w Stanach Zjednoczonych, której owocem jest stanowisko prezydenta USA Wodrowa Wilsona. Na początku 1918r. Wilson w orędziu do Kongresu przedstawia 14 punktów, w których 13 jest jasnym postawieniem się po stronie odbudowania niepodległej Polski na terenach zamieszkałych przez ludność polską oraz dostępem do morza.
Zakończenie I wojny światowej i odrodzenie II Rzeczypospolitej
Rok 1918 był bardzo intensywny a sytuacja na froncie nieprzewidywalna. Dopiero podpisanie traktatu pokojowego Compiegne 11 listopada oficjalnie zakończyło wojnę na froncie zachodnim, a w raz z nim diametralnie zmieniła się mapa Europy. I co najważniejsze uznano istnienie odrodzonego Państwa Polskiego. Z 6 na 7 listopada 1918r. lewicowiec Ignacy Daszyński utworzył pierwszy rząd, a 11 listopada Józefowi Piłsudskiemu, który został uwolniony z twierdzy magdeburskiej, powierzono rolę zwierzchnika sił zbrojnych oraz misję ustalenia ostatecznych granic II Rzeczypospolitej, co trwało kolejnych kilka lat i nie obyło się bez konfliktów z Czechami, Litwinami i Ukraińcami.
Warto wiedzieć, że mimo ochodzenia 11 listopada jako Święta Niepodległości, dopiero uchwała z 1937r. oficjanie ustanowiła ten dzień świętem państwowym
Współczene obchody Święta Niepodległości
Dzisiaj obchodzimy ten dzień z powagą, ale radością. Prezydent i na ważniejsi przedstawiciele rządu sprawują uroczystości przed Grobem Nieznanego Żołnierza w Warszawie, na balkonach powiewają biało-czerwone flagi, słychać Mazurka Dąbrowskiego i pieśni legionowe. Warto jednak od czasu do czasu przypomnieć sobie, że te 123 lata były okupione krwią naszych przodków, nadzieją, obojętnością ze strony innych państw i wielkim trudem wielu pokoleń Polaków, aby duch polski nie zaginął w sercach młodych pokoleń, które wciąż próbowały odzyskać niepodległość. Mimo wielu niepowodzeń i klęsk, każde pokolenie tych 123 lat miało swój moment walki i wiary dla Polski, aż do pamiętnej Wielkiej Wojny, która mimo, że wyniszczająca dla całej Europy, okazała się jedyną zwycięską i wykorzystaną szansą Polaków. Nawet po kolejnych 104 latach niepodległości niech pamięć o bohaterach i patriotach tych wielu pokoleń w nas nie zaginie.
“Jeszcze Polska nie zginęła,
póki my żyjemy.
Co nam obca przemoc wzięła,
szablą odbijemy”.
autor: Adriana Fontanarosa
Na podstawie:
2. http://mojhistorycznyblog.pl/droga-polski-do-niepodleglosci-1795-1922
